SCRIPT PHP

[XenConsept]

PHP, sunucu taraflı çalışan, özellikle web geliştirme alanında yaygın kullanılan bir programlama dilidir. Temel amacı dinamik web sayfaları üretmek olan PHP, zaman içinde yalnızca web sayfalarını işleyen bir betik dili olmaktan çıkarak kapsamlı uygulama geliştirme yeteneklerine sahip genel amaçlı bir programlama diline dönüşmüştür. PHP’nin ilk ortaya çıkışı, kişisel bir web sayfasının ziyaretçi istatistiklerini takip etmek amacıyla yapılmış küçük bir betik grubuna dayanır. Ancak gelişen ihtiyaçlarla birlikte PHP, çok geniş ve kurumsal boyutta uygulamalar üretebilecek bir platform hâline gelmiştir. Web geliştirme dünyasında kolay öğrenilebilirliği, geniş kütüphane ekosistemi, büyük topluluk desteği ve sunucu uyumluluğu sayesinde yaygınlığını korumuştur.

PHP'nin en temel özelliği, çalışmasının sunucu tarafında gerçekleşmesidir. Bu yapı sayesinde kullanıcı, PHP kodunu doğrudan göremez; yalnızca sunucu tarafından üretilip tarayıcıya gönderilen HTML çıktısını görüntüler. Bu özellik hem güvenlik hem de dinamik içerik üretimi açısından önemlidir. PHP ile kullanıcıdan alınan veriler işlenebilir, veri tabanlarıyla etkileşim kurulabilir, koşullu işlemler yapılabilir ve her talep için farklı çıktılar üretilebilir. Bu mekanizma dinamik web sitelerinin temelini oluşturur.

PHP’nin Tarihsel Gelişimi​

PHP’nin ilk sürümü 1995 yılında geliştirilmiştir. Başlangıçta sınırlı bir betik grubu iken daha sonra benzersiz bir yorumlayıcıya sahip, güçlü bir betik dili hâline gelmiştir. PHP’nin gelişimi, açık kaynak toplulukları sayesinde hızlanmış, dünya genelindeki geliştiriciler tarafından katkı sağlanmıştır. Dil, yıllar içinde performans iyileştirmeleri, nesne yönelimli programlama desteği, güvenlik geliştirmeleri ve modüler yapılarla modern hâle getirilmiştir.

PHP 5 ile nesne yönelimli programlama güçlü şekilde desteklenmiş; PHP 7 ile performans, bellek yönetimi ve işlem hızında büyük sıçramalar yaşanmıştır. PHP 8 ile birlikte JIT derleyici, gelişmiş tip sistemi, iyileştirilmiş hata yönetimi, daha katı tür kontrolleri ve modern programlama yaklaşımlarını destekleyen özellikler eklenmiştir. Bu gelişmeler PHP'yi yalnızca klasik web siteleri için değil, aynı zamanda karmaşık uygulamalar, API sistemleri, mikro servis yapıları ve modern yazılım mimarileri için uygun hâle getirmiştir.

PHP’nin Çalışma Mantığı​

PHP, sunucu üzerinde çalışan bir yorumlayıcı tarafından işlenir. Kullanıcı bir PHP dosyasına istekte bulunduğunda şu süreç gerçekleşir:

Sunucu isteği alır
PHP yorumlayıcı dosya içindeki kodları çalıştırır
Veri tabanına bağlanılması gerekiyorsa bağlantı yapılır
Koşullar, döngüler ve mantıksal işlemler yürütülür
Sonuç olarak elde edilen çıktı HTML formatına dönüştürülür
Bu çıktı tarayıcıya gönderilir

Tarayıcı yalnızca sonuç olarak HTML çıktısını görür, PHP kodunun kendisini asla görmez. Bu yapı veri güvenliği sağlar ve kullanıcıya yalnızca tasarlanmış nihai çıktının görünmesine izin verir. PHP'nin bu yaklaşımı, modern sunucu taraflı dillerin temel mantığıyla uyumludur.

PHP’nin Dil Yapısı ve Temel Bileşenleri​

PHP, sözdizimi itibarıyla C ve Perl dillerine benzer yapıdadır. Bu nedenle bu dillere aşina olanlar kolaylıkla PHP’ye adapte olabilir. Dil; değişken yönetimi, diziler, fonksiyonlar, nesneler, sınıflar, kontrol yapıları, hata yönetimi, istisna yakalama mekanizmaları ve geniş kütüphaneler ile kapsamlı bir gelişim ortamı sunar. Ayrıca dil, hem prosedürel hem nesne yönelimli programlama paradigmalarını destekler.

PHP’de değişkenler esnek yapıdadır ve veri türleri çalışma zamanında belirlenir. Bu durum geliştiricilere kolaylık sağlasa da bilinçsiz kullanımda karmaşık sorunlara yol açabilir. PHP’nin gelişmiş dizi yapıları, çok boyutlu veri saklama ve işleme yeteneği sunar. Dil aynı zamanda güçlü string manipülasyon fonksiyonları, tarih ve zaman işlemleri, dosya işleme mekanizmaları ve gelişmiş oturum yönetimi sağlar.

Nesne Yönelimli PHP​

PHP 5 ile birlikte nesne yönelimli programlama yetenekleri önemli ölçüde genişletilmiştir. Sınıflar, nesneler, kalıtım, arayüzler, soyut sınıflar, görünürlük kuralları, sihirli metotlar, istisna yönetimi ve namespace yapıları PHP'nin modern yazılım geliştirme standartlarına uyum sağlamasını kolaylaştırmıştır. PHP 8 ile birlikte tür sistemi daha da güçlendirilmiş, tür bildirimi yapılabilen parametreler, dönüş tipleri, birleşim türleri ve gelişmiş istisna yönetimi gibi özellikler eklenmiştir. Bu gelişmeler PHP’nin büyük ölçekli yazılım projelerinde daha güvenilir hâle gelmesine katkı sağlamıştır.

PHP’nin Veri Tabanlarıyla Etkileşimi

PHP’nin en güçlü yönlerinden biri geniş veri tabanı desteğidir. PHP; MySQL, MariaDB, PostgreSQL, SQLite, SQL Server, Oracle ve diğer birçok veri tabanı yönetim sistemiyle uyumlu çalışabilir. Veri tabanı bağlantıları PDO veya MySQLi gibi arabirimler üzerinden yapılır. PDO, nesne yönelimli bir yapı sunar ve farklı veri tabanları arasında geçiş yapılmasını kolaylaştırır.

PHP ile veri tabanı etkileşiminin temel aşamaları şunlardır:

Bağlantı açılması
Sorgu gönderilmesi
Sonuçların işlenmesi
Veri tabanı bağlantısının kapatılması

Bu mekanizma sayesinde PHP ile kullanıcı kayıt sistemleri, içerik yönetim sistemleri, e-ticaret siteleri, forumlar, sosyal medya yazılımları ve daha birçok dinamik yapı oluşturulabilir.

PHP’de Güvenlik Kavramı

PHP gelişmiş bir güvenlik mekanizmasına sahip olsa da güvenliğin doğru uygulanması geliştiriciye bağlıdır. Kötü yazılmış PHP kodları SQL enjeksiyonu, XSS saldırıları, CSRF saldırıları, oturum çalma, dosya dahil etme zafiyetleri gibi ciddi güvenlik açıklarına neden olabilir. Bu nedenle modern PHP uygulamalarında güvenlik en kritik bileşenlerden biridir.

PHP güvenliğini sağlamak için genel yaklaşım şu başlıkları içerir:

Girdi doğrulama
Hazırlanmış sorgular kullanma
Oturum yönetimini düzgün yapılandırma
Dosya dahil etme fonksiyonlarını kontrol altında kullanma
Veri dizgilerini filtreleme
Gereksiz izinleri devre dışı bırakma

Modern PHP framework’leri çoğu güvenlik adımını otomatikleştirerek geliştiricinin hata yapma olasılığını azaltır.

PHP Framework’leri ve Modern Ekosistem​

PHP ekosistemi oldukça geniştir ve modern yazılım geliştirme pratiklerini destekleyen birçok framework sunar. Bu framework’ler MVC mimarisi, modüler yapı, güvenlik katmanı, şablon motorları, ORM sistemleri ve yeniden kullanılabilir bileşenler gibi özellikler içerir. Bu yapı hem kurumsal hem de bireysel yazılım geliştirmeyi daha hızlı ve güvenli hâle getirir.

Modern PHP ekosisteminin temel bileşenleri arasında paket yönetim sistemi, bağımlılık yükleyiciler, test kütüphaneleri, otomasyon araçları, geliştirme sunucuları ve API oluşturma araçları yer alır. Bu ortam PHP’yi klasik betik dili algısından çıkararak profesyonel bir uygulama geliştirme platformuna dönüştürmüştür.

PHP ve Performans​

PHP, yorumlayıcı tabanlı bir dil olmasına rağmen modern sürümleri oldukça yüksek performans sunar. PHP 7 ile birlikte bellek kullanımı optimize edilmiş, yorumlayıcı yeniden yazılmış ve dil yaklaşık iki kat hızlanmıştır. PHP 8’de eklenen JIT derleyici, bazı işlem yoğun senaryolarda ciddi hız artışları sağlamıştır. Ancak PHP’nin performansı büyük ölçüde yazılım mimarisine, sorgu optimizasyonuna, önbellekleme kullanımına ve sunucu yapılandırmasına bağlıdır.

PHP’de performansı artırmak için sıkça kullanılan yöntemler şunlardır:

OPcache kullanımı
Veri tabanı sorgularının optimize edilmesi
Önbellekleme sistemleri kullanmak
Yığın işleme mekanizmaları
Asenkron yapılar
Dağıtılmış sistem mimarileri

Bu uygulamalar PHP’nin büyük ölçekli projelerde dahi verimli çalışmasını sağlar.

PHP’nin Günümüzdeki Rolü​

PHP, geçmişte olduğu gibi bugün de web dünyasının önemli bir parçasıdır. Dünyadaki web sitelerinin büyük bir bölümü PHP tabanlıdır. İçerik yönetim sistemleri, e-ticaret yazılımları, forumlar ve kurumsal uygulamalar PHP ile geliştirilmeye devam etmektedir. Geniş topluluğu, uzun yıllardır oluşmuş ekosistemi, kolay yaygınlaştırılabilirliği ve maliyet avantajları PHP’nin varlığını güçlü kılmaktadır.

PHP, modern programlama dilleriyle rekabet eden bir dil hâline gelmiştir. Dinamik yapısı, güçlü kütüphaneleri, modern framework’leri ve sürekli gelişen özellikleri sayesinde halen yeni projelerde tercih edilen bir teknolojidir.

Sonuç​

PHP, web geliştirme tarihinde önemli bir yere sahip olan güçlü ve esnek bir programlama dilidir. Sunucu taraflı çalışma mantığı, veri tabanı desteği, modern nesne yönelimli yapısı, güvenlik mekanizmaları, geniş ekosistemi, performans iyileştirmeleri ve büyük topluluk desteği sayesinde hem geçmişte hem de günümüzde yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. PHP’nin temel prensipleri web yazılımcıları için hâlâ kritik öneme sahiptir ve dil, modern web teknolojilerinin gelişiminde belirleyici bir role sahip olmayı sürdürmektedir.